Tokio is niet vaak in het nieuws. Toch is het met haar 38 miljoen inwoners groot genoeg om af en toe in het nieuws te komen. Het is een stad voor de urban avonturier die niet terugschrikt van een stad-zonder-einde. Tokio is momenteel dé grootste stad ter wereld. Hoe is het om in zo’n stad te zijn? Is het daar wel vol te houden tussen al dat geweld van beton en asfalt? Hoe maak je je daar verstaanbaar? En hoe toeristisch is Tokyo eigenlijk? Wat is ‘ruimte’ in zo’n mega-metropool? Kent deze stad wel een hart en hoe oud is Tokyo eigenlijk?
Waarom slopen Japanners hun gebouwen en tempels zo vaak?
Het drukke straatleven in Tokio ©️
Hoe groot is groot?
Een eerste kennismaking met deze mega-stad is overweldigend. Haar omvang van deze mega urban area gaat alle fantasie te boven. Ik probeer het toch. Wat als ik een wandeling van het meest oostelijke puntje van Amsterdam, zeg de Schellingwoudebrug naar de Ookmeerweg in het uitsterste westen van de hoofdstad maak, hoe verhoudt zich dat dan tot een zelfde wandeling van het oosten naar het westen van Tokio? Het zal in Amsterdam makkelijk in een kleine dag gepiept zijn, in Tokyo kun je onderweg best een paar hotelletjes boeken. Met een oppervlakte van 13.500 km2 en ruim 38 miljoen inwoners (2016) is het de grootste stedelijke agglomeratie ter wereld.
Je vergaapt je aan de stad. Niet zozeer aan de hoge gebouwen, want daarin blinkt Tokio niet echt uit. Een stijve nek van omhoog kijken is niet overal in de stad mogelijk.
Het is het besef dat je een straat niet kunt uitlopen om bij het bord ‘einde bebouwde kom’ te komen. Het uitlopen van de wijk, brengt je naar de volgde. Tot je enkele dagen onderweg bent.
Opwinding en verwondering
Ze zeggen wel eens dat als je in een geheel vreemde stad belandt, je een aantal fasen doorloopt. Een Nederlander die zich realiseert dat hij met nog 38 miljoen mensen deel uitmaakt van een wereld waarvan de 23 zogenaamde ‘wards’ (een district) de meesten al veel groter zijn dan Amsterdam zal even moeten wennen aan die gedachte.
Dan komt de eerste fase, die van verwondering en opwinding.
In de zomer kan de hitte je overvallen. Dertig graden staat dan al snel op de meter. De luchtvochtigheid doet je al bij stilstand transpireren. De Japanners schijnen daar toch aanzienlijk minder problemen mee te hebben. Gelukkig is daar de airco. Eigenlijk is er amper een binnenruimte te vinden dat niet gekoeld wordt: winkels, metro’s, stations, treinen, hotels en natuurlijk veel woningen.
Het is als tijdens de regen, rennen van de ene luifel, via een boom naar een gekoelde plek tussen de winkelschappen, wat er ook te koop is. Je vraagt je af waar deze stad de energie voor al die airco’s en de overstelpende hoeveelheid elektrische apparaten vandaan haalt.
Het is ronduit opwindend om te dwalen door deze stad zonder einde, alsof je een boek leest waarvan de laatste pagina nog weken weg ligt. De geuren, de mensen, de gebruiken en hun verborgen betekenissen, het eten, het is allemaal exotisch. Noem het de verwonderings- en opwindingsfase.
Waar laat je het verkeer in een stad met 38 miljoen inwoners? ©️
Vergelijken met thuis
Onopgemerkt ga ik de tweede fase van mijn ontdekkingstocht in. Hoe kun je deze stad en alles wat je ziet en voelt nu vergelijken met ‘thuis’? De orde is opvallend, de straten zijn schoon, zwerfafval is afwezig. Later zou ik begrijpen waarom.
Brede strakke lanen worden links en rechts onderbroken door smalle straatjes waar met een beetje moeite een auto zijn weg kan banen. Maar een geparkeerde fiets is al genoeg om de straat te blokkeren.
In deze tweede fase ontstaan ook de eerste irritaties. Als ik dorstig een flesje uit een van de 40 miljoen verkoopmachines heb getrokken (in heel Japan), zit ik na 100 meter met een leeg flesje. Naarstig zoek ik naar een prullenbak, een rolcontainer misschien? Niets van dat alles. Met een leeg flesje ben je alleen. Want je bent ook een zeldzaamheid om op straat te drinken, laat staan te eten. Nee, dat is iets, dat doen ze ‘bij ons’, in het westen. Een oplossing komt later.
Ik begin het te begrijpen
Daarvoor is het wel nodig om de derde fase van het ontdekkingsproces in te gaan: begrip en aanpassing. Je krijgt door waarom dingen zo zijn, waarom er bijvoorbeeld geen afvalbakken langs de straten staan. Deze zijn verwijderd als gevolg van de dramatische gifgasaanslag in 1995 op een metrostation in Tokio. Hierbij kwamen 12 personen om en raakten naar schatting 5.000 mensen gewond. Dus wie toch met een blikje door de stad loopt zal hem ergens bij een winkel weer kwijt moeten zien te raken.
Je snapt dat in een stad dat dagelijks 40 miljoen passagiers met het openbaar vervoer verplaatst, enige discipline bij in- en uitstappen niet alleen handig en beleefd is, maar er ook voor zorgt dat je binnen enkele seconden op je stoet zit. Je accepteert de gekleurde opstelvakken op de treinperrons waarmee een snel instappen wordt gestimuleerd. Omdat de hogesnelheidstrein Shinkansen tussen de grote steden soms elke twee minuten vertrekt, zijn er twee opstelvakken naast elkaar zodat je de passagiers voor de eerst arriverende trein scheidt van diegenen die al klaar staan voor de daarop volgende.
Wie reist met de trein zal ook opvallen dat je nooit achteruit reist. Alle stoelen staan in de rijrichting. Aan het eindpunt worden alle stoelen in een handomdraai weer omgekeerd.
Mensen, alleen zijn is niet eenvoudig in Tokio ©️
Je tweede cultuur
Als snelle aanpasser rol je in de vierde fase: je aanvaardt beide culturen naast elkaar. Je hebt een tweede culturele set van denken en handelen opgeslagen en kan zonder omschakelpijn van je eigen naar de Japanse culturele settings overschakelen. Het zoeken naar een afvalbak op straat, doe je niet meer. Je loopt een 7Eleven winkel in en laat daar je spullen achter. Het links staan op de roltrap, is je tweede natuur geworden. Als je haast hebt, kun je er altijd langs.
Alleen dat correct buigen wil nog niet lukken. Je buigt soms te diep, dan weer te oppervlakkig, dan weer had je niet moeten buigen en dan juist weer wel. Behalve de taal is dat een geheim dat je niet direct in je tweede cultuurkoffer kunt krijgen.
Van Edo naar Tokio
De naamgever van de voorloper van het huidige Tokio is de Edo stam. Japan kent een lange geschiedenis van interne heersers, veroveringen en bijbehorend geweld. In de 15e eeuw bouwden de Edo heersers hun castle. Het gebouw maakt nu onderdeel uit van het Imperial Palace, in het hart van Tokio, voor zover je van een hart van de stad kunt spreken.
De stad heeft na WWII een stormachtige groei doorgemaakt. De basis van de groei werd al tijdens de oorlog gelegd door de prefectuur Tokio en de stad in een bestuursverband te brengen. Met 2,8 miljoen inwoners startte de stad haar naoorlogse groei naar 11 miljoen in 1970. De stad explodeerde in de 1980-er jaren en daarmee ook de prijzen van het vastgoed. De bubbel groeide om uiteindelijk in 1990 tot uitbarsting te komen. De vastgoedmarkt stortte in en luidde daarmee een lange recessie in. Deze zou ruim een decennium duren, het herstel verliep tergend traag. De periode van recessie wordt in Japan ‘Het verloren decennium’ genoemd. Midden in het toch al moeizame decennium pleegde, zoals boven vermeld, de terroristische groep Aum Shinrikyo een gifgasaanslag op een metrostation.
Amper uit het dal geklommen werd het land in 2011 getroffen door een aardbeving van historische omvang. Tokio had weinig schade, maar de prefectuur Fukushima zag haar aan de kust gelegen kerncentrale exploderen. Een huizenhoge tsunami trof de kust en sleepte alles in haar stroom mee. Iedereen zal zich wellicht nog de wegspoelende huizen, op de kust lopende schepen en wegdrijvende auto’s herinneren.
Verkeer in een miljoenenstad ©️
Dorpen in hoogbouwschaal
Wie door deze megastad dwaalt, en nooit lopend het eind zal zien, zal opvallen dat de stad zeer compact is gebouwd. Het oogt ook niet zoals grote Amerikaanse steden met zijn vierkante door straten omsloten gebouwen. De topografie van de stad dwingt de stad de hoogtelijnen niet al te veel geweld aan te doen. De gebouwde omgeving volgt op veel punten de topografie, ook al is daar weinig meer van terug te vinden in het groen, vrijwel alle oppervlakte is bebouwd.
Wat verder opvalt is dat vooral in de centrale delen (wards) de brede boulevards met de gebruikelijke kantoorgebouwen en (luxe) winkels, uitgevoerd in weinig kleurrijke of fantasievolle architectuur, de façade vormen voor wat erachter ligt: smalle straatjes met laagbouw. Wie op een boulevard afslaat in een van de zijstraatjes waant zich direct in een dorp. Het autogeraas neemt af en het gevoel in een dorp beland te zijn overvalt je. Huisjes van 2 of 3 etages, smal, afgewisseld door de spreekwoordelijke uitzondering, een hotel van 11 etages. Een klein naar achteren gebouwd tempeltje, een garage-ingang met een draaischijf om de auto gedraaid te krijgen. Soms wordt hij na inrijden omhoog gehesen om de volgende ochtend met een druk op de knop weer keurig op de begane grond te worden geplaatst.
Het dorpskarakter wordt verder versterkt doordat de technische infrastructuur van kabels voor telefonie, internet en elektriciteit op wel heel knullig ogende wijze aan de gevels zijn geknoopt. Meterkasten, lasdozen, alles bungelt langs de muren en steekt regelmatig de smalle straatjes over om de overburen ook van data en energie te voorzien.
Na een paar dwarsstraatjes te zijn gepasseerd, komen we weer uit op de volgende brede boulevard. De kabels? Die verdwijnen enkele meters voor de boulevard in een buis naar een ondergrondse bestemming. Want op de boulevards zijn geen kabels zichtbaar, geen bungelende lasdozen of meterkasten. Wie echter de boulevard oversteekt, en zijn wandeling door de smalle straatjes aan de overzijde vervolgt, ziet al snel de kabels weer uit de grond komen, om zich slingerend door het ‘dorp’ een weg te banen naar de volgende boulevard.
Achter de glimmende kantoorgebouwen schuilt een dorpsleven ©️
Hier vindt u meer uitleg over het adressensysteem.
Navigeren door de betonjungle
Daar sta je dan in de stad met tienduizenden straten en steegjes. Waar staan de straatnamen eigenlijk? Is dat bordje de straatnaam? Zijn er straatnummers en zo ja waar kan ik die vinden?
Ooit schreef een Nederlandse krant: ga niet alleen naar Tokio, je raakt er hopeloos verdwaald.
Het is inderdaad niet eenvoudig om je weg door Tokio te vinden. Straatnamen zijn alleen gereserveerd voor de grote avenues. Er zijn gewoonweg te veel straten om ze allemaal een naam te geven.
Daarom heeft men een ingenieus nummersysteem bedacht. Voor Japanners vermoedelijk erg handig, voor een weekbezoekje moeilijk onder de knie te krijgen.
De Japanse website voor toerisme doet geen eens moeite om het uit te leggen. Ze raden alleen een goede kaart aan en een in Japans geschreven adresaanduiding.
In het kort werken adressen als volgt.
Neem 〒106-0044東京都港区東麻布1-8-1 東麻布ISビル4F
In het kort de onderdelen van dit adres:
- 〒106-0044 is de postcode
- 東京都 staat voor Tokio
- 港区 staat voor ‘ward’ een stadsdeel
- de rest is verdere verfijning in Machi, Cho of Son (stad of dorp)
- District, Chrome of Banchi
- Appartementnummer
Het zal duidelijk zijn dat het vinden van een klein gebouw of huisadres enige doorzettingsvermogen vergt.
De tuinen van tempels zijn nog oases van rust ©️
In dit Corona-tijdperk is veel te doen over mondkapjes. Vaak wordt Japan, ook buiten virale tijden, als voorbeeld gesteld van het alledaags dragen van mondkapjes. Daarvan heb ik persoonlijk weinig gezien.
Lees hier ook waarom Japanners soms buiten virale tijden om, toch een mondkapje dragen.
Bakens van de stad
De stad is een eindeloze aaneenrijging van stadsdelen. Het is in eerste aanleg moeilijk om staande in een bepaalde wijk, te herkennen waar je staat. Veel gebouwen zijn in dezelfde periode gebouwd. De groei van de stad in de twee decennia voor 1970 heeft een groot aantal panden opgeleverd die bij de eerste waarneming allemaal eender lijken.
Tokio heeft ondanks haar enorme omvang geen echte stedelijke iconen die enige wereldfaam hebben weten te bereiken en je helpen bij de oriëntatie. Toch is het niet zo dat er geen objecten te vinden zijn die, mits op een hoog standpunt staand, een aanknopingspunt vormen voor herkenning.
Het aantal is groter, maar ik noem er vier die er toch wel uitspringen:
- Roppongi Hills Mori Tower, 238 meter, 54 etages;
- City Hall, 243 meter, 45 etages;
- Sky Tree, 634 meter;
- Tokyo Tower, 333 meter.
Uiteraard zijn al deze bouwwerken te bezoeken en geven een eerste oriëntatie op deze urbane reus.
Enkele landmarks in Tokio. vlnr Roppongi Hills Mori Tower, City Hall, Sky Tree, Tokyo Tower ©️
Veel toeristen, maar je ziet ze niet
In 2019 bezochten ruim 31 miljoen buitenlandse toeristen Japan. Aangenomen wordt dat met Tokio als belangrijkste locatie van aankomst en vertrek, de meeste van deze 31 miljoen ook Tokio aandoen. Toch zul je in het straatbeeld of in de metro weinig niet-Aziatische gezichten zien. Het toch indrukwekkende aantal buitenlandse toeristen valt, ook verspreid over een heel jaar, weg in deze immense stad.
Ook Japanners gaan graag naar hun hoofdstad. Geschat wordt dat Japanner jaarlijks zo’n 400 miljoen bezoeken aan Tokio brengen.
De taal voor niet-Japanners is voor de meesten een brug te ver. Een paar woordjes zal nog wel lukken, maar een volzin zit er voor de meeste internationale bezoekers niet in.
De Japanners weten dat en zijn voorbereid op deze onneembare taalbarrière. Voor de bezoeker is het downloaden van een vertaal (spraak) app handig. Bij grote instellingen zoals stations liggen vaak kleine vertaalmachientjes klaar. Uiteindelijk kom je toch door deze megastad, zij het met enige vindingrijkheid en geduld.
Locatie is alles
Locatie is voor Japanners hoe dan ook van groot belang. Een ouderlijk huis wordt zonder emotie afgebroken om plaats te maken voor een nieuw huis voor de kinderen. Maar de locatie is heilig, het nieuwe huis moet precies op de plek van het ouderlijk huis komen.
Zo is het ook met tempels. Het zal menigeen verbazen dat veel van de schitterende tempels vaak slechts enkele decennia oud zijn. Renovatie van een gebouw, ook een als heilig beschouwd gebouw, betekent vaak sloop en herbouw. De locatie mag dan gelijk blijven, het gebouw is nieuw.
Men stelt, mede door de enorme groei van de stad in recente decennia, dat een gemiddeld gebouw jonger is dat de gemiddelde leeftijd van de bevolking. De gebouwde omgeving is gemiddeld 26 jaar (!) oud.
Tokyo Main Station en de Shinkansen ©️
Groen in grijs
Tokio wekt als ‘megapool’ de indruk vooral grijs en zwart te kleuren, grijs van de gebouwen van glas en beton, zwart van het asfalt dat het grijs in overzichtelijke stukken verdeelt.
De stad kent toch zowel grotere als kleine verscholen parkjes of greenspots.
Ook hier geldt dat de historie van de locatie vaak bepalend is voor de reden waarom er op die plek een park is. De kleine wat verscholen parkjes liggen vaak op lage plekken (Tokio is licht heuvelachtig) en het groen doet meteen dienst als opvang van regenwater.
De grotere parken zijn vaak onderdeel van een tempelcomplex. Deze parken worden minutieus onderhouden. Altijd zie je een onderhoudsman of -vrouw gebukt over een te kleine bezem om de paden bladvrij te houden.
Tokio was er al vroeg bij om het bevorderen van groen tot speerpunt te maken. De stad zag al rond het jaar 2000 de noodzaak om de stad leefbaar te houden, maar ook om de stempel die deze megastad op het klimaat drukt, terug te dringen.
Zo wordt de plaatsing en vorm van nieuwe gebouwen getoetst aan de mate waarin zij energie-efficiënt zijn. Ook moeten de materialen zo efficiënt worden ingezet. Groen dat er al is moet behouden blijven en hitte-eilanden moeten waar mogelijk worden voorkomen. En dat is in de stad met hete en zeer vochtige zomers geen luxe. Om die zomers door te komen is vrijwel elk gebouw van airconditioning voorzien, ook in het hele openbaar vervoer blazen de koelers 24/7.
Onderzoeken hebben Tokio nu als een van de groenste steden in Azië aangemerkt. Toch zal de niets vermoedende bezoeker nog even zijn best moeten doen om Tokio als groene stad te ervaren.
Afrondend kun je Tokio als een boeiende Aziatische stad op je lijstje van te bezoeken steden zetten. Er valt veel te ontdekken.
